معمولا در مناسبت هایی مانند عید نوروز، عید فطر یا ۱۲ فروردین، پیشنهاد عفو یا تخفیف به مقام رهبری داده می شود. و تعدادی از محکومان مشمول آن می گردند. در این نوشتار به بررسی انواع جرایمی می پردازیم که برابر قانون مرتکب آن ممکن است مورد عفو قرار گیرد.

تعریف عفو

عفو در لغت به معنای پوسیده شدن، نخواستن چیزی و نیز ترک آمده است عفو به بخشش تمام یا جزئی از مجازات گفته می شود.

در اصطلاح حقوقی آن را اسقاط مجازات از سوی رییس کشور تعریف کرده اند. همچنین عفو را وسیله ای برای اسقاط تعقیب نیز دانسته اند. در نظام حقوقی ایران دو نوع عفو داریم.

۱- عفو عمومی

عفو عمومی توسط مجلس یا قانون مصوب ، به مجرمین اعطا می شود.

۲. عفو خصوصی

عفو خصوصی یا بخشودگی از طرف مقام رهبری که با پیشنهاد رییس قوه قضائیه اعطا می گردد.

عفو در قانون اساسی

برابر بند ۱۱ اصل ۱۱۰ قانون اساسی مقام رهبری این اختیار را دارد که به پیشنهاد رئیس قوه قضائیه، عفو یا تخفیف مجازات نماید.

عفو در قانون مجازات اسلامی

عفو عمومی در مواد ۹۷ و ۹۸ و تخفیف و عفو خصوصی در ماده ۹۶ آمده است.

ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی:

عفو یا تخفیف مجازات محکومان، در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد رییس قوه ‌قضاییه با مقام رهبری است.

ماده ۹۷ قانون مجازات اسلامی:

عفو عمومی که به موجب قانون در جرایم موجب تعزیر اعطاء می‌شود، تعقیب و دادرسی را موقوف می‌کند. در صورت صدور حکم محکومیت، اجرای مجازات موقوف و آثار محکومیت نیز زائل می‌شود.

ماده ۹۸ قانون مجازات اسلامی:

عفو همه آثار محکومیت را منتفی می‌کند لکن تأثیری در پرداخت دیه و جبران خسارت زیان دیده ندارد.

حوزه شمول جرایم مورد عفو

در ادامه نوشتار می خواهیم به این موضوع بپردازیم که آیا همه جرایم قابل عفو هستند یا خیر. به عبارتی چه جرایمی می توانند مشمول عفو واقع شوند؟

عفو جرایم تعزیری

با استناد به ماده ۹۷ قانون مجازات اسلامی، و اصل ۱۱۰ قانون اساسی، عفو عمومی به موجب قانون در جرایم موجب تعزیر امکانپذیر است.

تعزیر مجازاتی است که نوع، مقدار و کیفیت اجرای آن در شرع تعیین نشده و به‌موجب قانون به‌سبب ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین می‌گردد.

بنابراین، تعزیرات دارای ماهیت حکومتی و اجتماعی هستند، نه حق‌الله محض مانند حدود. به همین دلیل، قابل عفو، تخفیف یا تبدیل می‌باشند.

استثنائات عفو در جرایم تعزیری:

1. جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور،
2. جرایم سازمان‌یافته و اقتصادی کلان،
3. اختلاس، ارتشاء، جعل اسناد رسمی، قاچاق مواد مخدر عمده،
4. جرایم منافی عفت عمومی و جرایم با مجازات‌های سنگین.

بنابراین، اگرچه تعزیرات اصولاً قابل عفو هستند، ولی اعمال عفو تابع شرایط اعلامی در فرمان رهبری می باشد.

عفو جرایم حدی

جرایم حدی در اصل غیرقابل عفو هستند، زیرا:

حدود، مجازات‌هایی هستند که نوع و میزان آن‌ها توسط شارع تعیین شده است و اجرای آن‌ها، حق‌الله محض محسوب می‌شود (یعنی جنبه‌ی عمومی و الهی دارد، نه شخصی).

بنابراین، برخلاف جرایم تعزیری که جنبه حکومتی دارند و با عفو رهبری یا گذشت شاکی ساقط می‌شوند، حدود اصولاً قابل عفو نیستند.

بررسی موردی برخی از جرایم حدی

در جرم قذف (نسبت ناروا به زنا یا لواط) که حق‌الناس محض است امکان گذشت و عفو از سوی مقذوف وجود دارد. ماده ۲۴۵ قانون مجازات اسلامی.

در جرم سرقت حدی نیز که حق‌الله است با توبه قبل از اثبات جرم ، مجازات ساقط می شود. ؛ ولی پس از اثبات، تنها در صورت رضایت مجنی‌علیه ممکن است اجرای آن متوقف شود.

شرب خمر هم حق‌الله می باشد و توبه قبل از اثبات جرم موجب سقوط مجازات است.

پس در برخی جرایم حدی امکان عفو و بخشش مرتکب وجود دارد اما نه در مفهموم خاص عفو عمومی یا خصوصی از سوی قانون مصوب و مقام رهبری، بلکه تحت شرایطی مانند توبه مرتکب، امکان پذیر است.

در نتیجه عفو رهبری در مورد حدود، جز در موارد خاص و نادر قابل اعمال نیست اما توبه‌ی واقعی و پیش از اثبات جرم در بسیاری از حدود به منزله‌ی عفو الهی تلقی می‌شود و موجب سقوط مجازات است.

شرایط صدور حکم نهایی عفو و زمان اجرا

لازم به ذکر است که برای اعمال عفو عمومی یا تخفیف مجازات ، باید پیش از تصویب قانون عفو یا دستور عفو رهبری،  حکم محکومیت قطعی شده باشد. مگر در جرایم خاص و صدور دستور لازم.

 آثار حقوقی عفو

در عفو عمومی، اجرای مجازات موقوف می‌شود و آثار محکومیت (مثل سابقه کیفری) نیز از بین می‌رود. و عفو تأثیری در دیه یا جبران خسارت ناشی از جرم ندارد.

شما عزیزان می‌توانید برای وکالت یا دریافت مشاوره حقوقی و یا سفارش تنظیم لایحه و دادخواست ، تنظیم اظهارنامه آنلاین و دفاعیات حقوقی و دریافت دیگر خدمات حقوقی از مشاوران، کارشناسان و وکلای متخصص در «آنی مشاور» از ساعت ۱۰ تا ۱۷ روزهای غیر‌تعطیل شنبه تا چهارشنبه با شماره‌ : 02188326049 و یا 09195663606 با ما تماس بگیرید.

همچنین امکان دریافت مشاوره آنلاین حقوقی و دریافت برخی خدمات حقوقی از طریق پیوند زیر برای شما فراهم می‌باشد.