در معاملات روزمره ، بخش قابل توجهی از توافقات مردم به‌صورت شفاهی انجام می‌شود. پرسش اصلی این است که آیا این قراردادهای شفاهی در حقوق ایران معتبر هستند؟ در این نوشتار به بررسی اعتبار قرارداد شفاهی در حقوق ایران می پردازیم.

قانون مدنی ایران اصل را بر رضایی بودن قراردادها قرار داده است پس هر قراردادی که با تراضی طرفین واقع شود صحیح است پس کتبی بودن قرارداد شرط صحت نیست.

اصل رضایی بودن قراردادها

برابر ماده ۱۹۰ قانون مدنی ، شرایط صحت معامله عبارت است از:

1. قصد و رضای طرفین
2. اهلیت طرفین
3. موضوع معین
4. جهت مشروع

در هیچ‌یک از این شرایط ، نوشتن قرارداد و کتبی بودن پیش‌بینی نشده است.

بنابراین در اغلب عقود، به محض توافق زبانی، عقد صحیح و لازم‌الاجراست و آثار قانونی دارد.

در نتیجه قرارداد شفاهی فی‌نفسه معتبر است مگر اینکه قانون صراحتاً «کتبی بودن» را الزامی اعلام کرده باشد.

مواردی که قرارداد شفاهی معتبر است

در حقوق ایران اکثر عقود با تراضی محقق‌ می‌شوند و لزومی به تنظیم سند کتبی ندارند. از جمله:

بیع اموال منقول مثل خودرو، طلا و... ،اجاره‌های کوتاه‌مدت اموال منقول ، امانت ، قرض ،وکالت (اصل بر رضایی بودن) ، صلح شفاهی در موارد غیرملکی و سایر توافقات مالی روزمره.

در این موارد در صورت وجود اختلاف یا دعوایی بین طرفین ،برای اثبات هر ادعایی، گواهی شهود، پیامک، ضبط صوت، رسید و هر اماره دیگر می‌تواند دلیل بر وقوع قرارداد شفاهی باشد.

مواردی که قرارداد حتماً باید کتبی باشد

برابر مواد ۴۶، ۴۷ و ۴۸ قانون ثبت و قوانین خاص، برخی قراردادها اگر کتبی و رسمی نباشند، در محاکم پذیرفته نمی‌شوند. مهم‌ترین آن‌ها:

الف) معاملات املاک ثبت‌شده

معاملات مربوط به عین یا منافع اموال غیرمنقول ثبت‌شده باید در دفترخانه و با سند رسمی انجام شود.

پس در صورتی که در خصوص این معاملات اختلافی پیش بیاید استناد به قرارداد شفاهی معتبر نیست و سند عادی نیز در محاکم قابلیت استناد مستقیم ندارد.

و در این مورد تنها می‌توان دعوای الزام به تنظیم سند رسمی مطرح کرد.

ب) صلح‌نامه و هبه‌نامه و شرکت‌نامه

برابر ماده ۴۷ قانون ثبت، حتماً باید به صورت رسمی ثبت شده باشند.

ج) موارد خاص در قوانین دیگر

مانند: نکاح و طلاق (ثبت الزامی است)

اسناد تجاری خاص مثل چک که تشریفات شکلی دارند و باید ثبت شده باشند.

مشکل اصلی قراردادهای شفاهی:

با اینکه در معاملات روزمره قرارداد های شفاهی بسیار متداول شده اند اما در صورت وقوع اختلاف و طرح دعوا ،اثبات قرارداد شفاهی کمی سخت می شود.

نکته مهم این است که بین اعتبار و قابلیت اثبات تفاوت وجود دارد ، قرارداد شفاهی معتبر است اما در دادگاه اثبات آن دشوار است.

در نظر برخی از مردم، بدون سند کتبی، هیچ توافقی در دادگاه قابل اثبات نیست در حالی که قوانین ایران، به‌ویژه قانون مدنی، اعتبار قرارداد را منوط به «قصد انشاء» و «رضایت طرفین» می‌دانند، نه صرفاً وجود سند کتبی.

بنابراین ممکن است یک قرارداد شفاهی کاملاً معتبر باشد، مشروط به اینکه شرایط اساسی صحت معامله در آن رعایت شده باشد.

برابر ماده ۱۰ قانون مدنی:

قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد کرده‌اند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است. از این ماده چنین استنباط می‌شود که قانون، نه تنها قرارداد کتبی، بلکه هر توافقی که دارای شرایط صحت باشد را معتبر می‌داند.

بر اساس ماده ۱۹۰ قانون مدنی، برای صحت هر معامله وجود شرایطی از جمله قصد و رضا، اهلیت، موضوع معین، مشروعیت جهت معامله لازم است. هیچ‌یک از این شرایط ناظر به شکل مکتوب یا شفاهی قرارداد نیستند.

بنابراین از نظر حقوقی، شکل قرارداد تأثیری در اصل اعتبار آن ندارد.

دلایل قابل قبول برای اثبات قرارداد شفاهی:

1. اقرار طرف مقابل
2. شهادت شهود
3. امارات مثل پیامک، چت، واتساپ
4. رسیدهای بانکی ، فیلم، صدا و...

اگرچه سند رسمی قوی‌ترین دلیل است، اما قانون هیچ محدودیتی برای اثبات قرارداد شفاهی قائل نشده مگر در معاملات لازم‌الثبت.

در رویه دادگاه‌ها قراردادهای شفاهی قابل استناد هستند شهادت شهود در اثبات آن پذیرفته می‌شود و  امارات (چت، پیامک، رسید) می‌تواند مبنای حکم قرار گیرد.

اما در معاملات املاک ثبت‌شده، دادگاه‌ها صرفاً سند رسمی را ملاک می‌دانند.

اداره حقوقی قوه قضائیه در نظریات متعدد (از جمله نظریه‌های ۷/۳۴۳۴ و ۷/۳۲۸۰) تصریح کرده که:

«عدم وجود سند کتبی مانع رسیدگی به دعوا نیست و دادگاه نمی‌تواند طرف را مکلف به ارائه سندی کند که وجود ندارد.»

نتیجه گیری

در حقوق ایران اصل بر اعتبار قرارداد شفاهی است.

قرارداد شفاهی وقتی صحیح است که شرایط ماده ۱۹۰ قانون مدنی را داشته باشد پس مشکل اصلی آن اثبات است، نه اعتبار.

شما عزیزان می‌توانید برای وکالت یا دریافت مشاوره حقوقی و یا سفارش تنظیم لایحه و دادخواست ، تنظیم اظهارنامه آنلاین و دفاعیات حقوقی و دریافت دیگر خدمات حقوقی از مشاوران، کارشناسان و وکلای متخصص در «آنی مشاور» از ساعت ۱۰ تا ۱۷ روزهای غیر‌تعطیل شنبه تا چهارشنبه با شماره‌ : 02188326049 و یا 09195663606 با ما تماس بگیرید.

همچنین امکان دریافت مشاوره آنلاین حقوقی و دریافت برخی خدمات حقوقی از طریق پیوند زیر برای شما فراهم می‌باشد.